TEMAT: Bezpieczeństwo Narodowe.
----------------------------------------
Defence24 Day: Wojsko zmodernizuje śmigłowce Sokół? "(...)"Wytypowano już 43 maszyny (...)". Mamy też odpowiedź Agencji Uzbrojenia. - szczegóły
-----------------------------------------------------------------------------------
Przeczytaj także:
AKTUALIZACJA Z DNIA 22.09.2023r.:
25 maja 2023r. Podczas konferencji Defence24 DAY Inspektor Sił Powietrznych gen. bryg. Ireneusz Nowak poinformował o planowanym zakupie śmigłowców AW-101 dla kawalerii powietrznej.
Na prezentacji Inspektoratu Sił Powietrznych pokazano także prezentację na której przedstawiono min. termin modernizacji / unifikacji śmigłowców W-3 Sokół.
Liczba Sokołów planowanych do unifikacji pozostała niezmienna od 2022r. czyli dotyczy 43 szt. w latach 2024-2023.
Dialog techniczny w tej sprawie uruchomiono w jeszcze w 2018r., a MON nie podjął w tej sprawie jeszcze żadnych wiążących decyzji.
PZL Świdnik należący do włoskiej grupy Leonardo opracował natomiast wersję Sokoła PZL W-3NG Next Generation. Najważniejsze zmiany jakie miałyby nastąpić w maszynie to zmiana analogowej awioniki na cyfrową od śmigłowca AW-109/169, wymiana łopat na takie które są używane w AW-149, co miałoby choć częściowo zunifikować flotę W-3 z zakupionymi w 2022r. AW-149 dla kawalerii powietrznej.
Unifikacja miałaby dotyczyć także wielu innych elementów np. agregatów, akumulatorów, systemów hydraulicznych i silników, gdyż poszczególne maszyny różnią się tymi elementami od siebie, z tego powodu że W-3 dostarczane do Sił Zbrojnych nierzadko były zamawiane w niewielkich ilościach, w różnych seriach produkcyjnych, w różnych latach.
Pozostaje mieć nadzieję, że umowa na modernizację maszyn W-3 wraz z ich ewentualnym dozbrojeniem w przeciwpancerne pociski kierowane zostanie zawarta jeszcze w 2023r.
Wysiłki MON przy utrzymaniu floty najliczniejszych obecnie śmigłowców W-3 są konieczne, gdyż Polski nie stać na wymianę jednorazowo aż 70 śmigłowców jednego typu na nowszy typ maszyny, jest to niemożliwe także ze względów produkcyjnych gdyż kolejki na dostawy śmigłowców na całym świecie i innego sprzętu wojskowego są bardzo długie w związku z dozbrajaniem się lub uzupełnieniem sprzętu który został przekazany Ukrainie.
WCZEŚNIEJSZE INFORMACJE NA TEMAT MODERNIZACJI FLOTY PONIŻEJ
AKTUALIZACJA Z DNIA 26.05.2022r.:
Podczas drugiego dnia Defence24 Day odbył się blok prezentacyjny pod tytułem „Modernizacja Sił Powietrznych – systemy załogowe i bezzałogowe", w którym udział wzięli zarówno przedstawiciele SZ RP jak i przemysłu obronnego.
Podczas omawiania wielu programów modernizacji lotnictwa SZRP lakonicznie poinformowano o dalszych śmigłowców W-3 Sokół, a dokładniej o ich modernizacji.
Z informacji podanych przez portal Defence24.pl, opierając się na słowach Gen. Nowaka (red. Prelegent) wynika, że do modernizacji wytypowano znaczną ilość śmigłowców W-3 Sokół: "Unifikacja ma dotyczyć również śmigłowców W-3. Wytypowano już 43 maszyny, które dzięki takim zabiegom mają posłużyć do czasu wdrożenia śmigłowców Kruk i Perkoz, a „może i później będą je wspierać". (...)".
Miejmy nadzieje, że niebawem poznamy więcej szczegółów.
Ciekawostka:
Wybrano typ śmigłowca wielozadaniowego w programie pk. "Pekoz":
***
Co dalej z Sokołem "Wsparcia Pola Walki"? Mamy odpowiedź Agencji Uzbrojenia! - szczegóły
***
AKTUALIZACJA Z DNIA 25.05.2022r.:
W związku z przedłużającą się decyzją o ogłoszeniu modernizacji wojskowych śmigłowców PZL W-3 Sokół różnych wersji do wersji "Wsparcia Pola Walki" tj. zbliżonej do obecnie posiadanych 7 śmigłowców PZL W-3PL Głuszec, postanowiliśmy zwrócić się do Agencji Uzbrojenia w tym temacie.
W naszym wniosku o udostępnienie informacji publicznej zapytaliśmy m.in. jakie są podejmowane kroki w temacie przebudowy/modernizacji Sokołów do wersji "WPW".
Odpowiedź brzmi następująco:
"(...) w odpowiedzi na wniosek z dnia 9 maja 2022 r. (pismo wchodzące nr 10051 z dn. 09.05.2022 r.) dot. udzielenia informacji publicznej polegającej na udzieleniu odpowiedzi na zawarte we wniosku pytania, związane z dialogiem technicznym dotyczącym modernizacji śmigłowców W-3 Sokół do wersji Wsparcia Pola Walki informuję, że zgodnie z art. 13 pkt 2 ustawy z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej (Dz.U. z 2020 r., poz. 2176), z uwagi na duże obciążenie wykonywaniem pilnych, zasadniczych zadań przez osoby związane z przeprowadzeniem analiz w zakresie ww. zadania odpowiedź zostanie udzielona, w terminie nie dłuższym, niż dwa miesiące od dnia wpłynięcia wniosku, tj. do dnia 8 lipca 2022 r.
Z poważaniem,
Rzecznik prasowy
Agencji Uzbrojenia
ppłk Krzysztof Płatek (...) "
Więcej informacji poniżej.
Film podglądowy:
***Co dalej z Sokołem "Wsparcia Pola Walki"? Mamy odpowiedź Inspektoratu Uzbrojenia! - szczegóły
***
4 września 2018r. Inspektorat Uzbrojenia opublikował ogłoszenie o zamiarze przeprowadzenia dialogu technicznego ws. modernizacji śmigłowców znajdujących się na wyposażeniu Wojsk Lądowych.
Nie ma na ten moment niczego oficjalnego co miałoby potwierdzić dalsze losy Sokoła. Sam program modernizacji nadal nie został anulowany, wydłużył się bo decyzja miała zapaść już bodajże w styczniu 2020r. Może to oznaczać że jakiś Państwowy podmiot nadal negocjuje z P&W bądź szukają innego rozwiązania. Natomiast obecny Perkoz w takiej ilości nie jest w stanie zastąpić Mi-2 w pełni a co dopiero Sokoła.
Dyskusja na ten temat wzbudza wiele emocji wśród pracowników PZL Świdnik jak i samych pilotów wojskowych.
Podkreślam dwie ważne kwestie.
1. Nikt nadal nie potwierdził oficjalnie przerwania negocjacji ws. wykupu P&W bądź jakiejś jego części.
2. Nikt oficjalnie nie anulował dialogu technicznego ws. modernizacji Sokołów. To że nie jest on ujęty w PMT (Program Modernizacji Technicznej) nic nie znaczy.
Sytuacja mówiąc delikatnie jest "trudna".
Odstąpienie od modernizacji Sokoła oraz brak dalszego wsparcia w jego eksploatacji przysporzy armii (i nie tylko) spore problemy. W celu utrzymania jak najdłużej
i tak malejącej i starzejącej się już floty Sokoły będą "kanibalizowane". Czyli części z wycofywanych egzemplarzy będą adaptowane do tych jeszcze latających. Oznacza to utratę dużej ilości sprawnych śmigłowców wielozadaniowych w przeciągu kilku najbliższych lat bez większych perspektyw na ich zastąpienie.
Systematycznie są wycofywane śmigłowce PZL Mi-2, co w połączeniu z wycofywaniem Sokołów mogłoby oznaczać utratę około 80 śmigłowców w ciągu najbliższych 5-8 lat.
Służby MSWiA wyprzedziły wojsko...?
Dzięki środkom przydzielonym Policji oraz Straży Granicznej służby te sukcesywnie prowadzą remonty i modernizację śmigłowców typu Sokół i Anakonda.
25-letni Sokół TOPR...
Remont główny przeszedł także śmigłowiec Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego.
Maszyna została wyposażona w nowe łopaty wirnika nośnego, zostały wykonane naprawy główne przekładni, sprawdzono cały układ hydrauliczny. - możemy przeczytać pod jednym z filmów kanału Youtubowego o nazwie: Lublin Spotters.
Jeśli nic się nie zmieni to Sokół powinien latać jeszcze co najmniej do 2025r.
W trakcie trwającego około dwóch lat remontu, czerwonego Sokoła TOPR zastępowały Sokoły policyjne oddelegowane do zadań ratowniczo-poszukiwawczych
z zasobów Komendy Głównej Policji.
Tak więc proporcjonalnie do swoich "resortowych" specjalizacji oraz o wiele niższego budżetu niż MON, służby MSWiA na najbliższych kilka a może nawet kilkanaście lat zabezpieczyły przyszłość swoich śmigłowców z rodziny W-3 mimo mniejszego budżetu i wydatków związanych z pozyskaniem 10-ciu nowych statków powietrznych oraz modernizacją obecnie posiadanych.
Nowe Sokoły dla służb MSWiA?
Po kilku latach w związku z pożarem w BPN który dał się we znaki służbom w kwietniu br. pojawiła się ze strony związków zawodowych PZL Świdnik koncepcja zakupu (sprzedaży dla...) przez Państwową Straż Pożarną trzech ratowniczo-gaśniczych śmigłowców Sokół wystosowano podobno nawet w tej sprawie list
do Premiera Mateusza Morawieckiego.
Treść listu poszerzono dodatkowo o ofertę sprzedaży Sokołów także dla TOPR i GOPR.
Dziwne jest, że nie poszerzono propozycji o sprzedaż kolejnych Sokołów dla Policji i Straży Granicznej także w wersji "Anakonda" co przy jednym zamówieniu złożonym przez MSWiA mogłoby zmniejszyć koszty zakupu.
AKTUALIZACJA Z DNIA 10.05.2021r.:
Zdaje się, że los modernizacji śmigłowców W-3 Sokół do wersji Wsparcia Pola Walki, zbliżonej już do obecnie posiadanej śladowo ilości śmigłowców "Głuszec" jeszcze nie jest przesądzony. Niestety decyzje dot. zawarcia umów są przez MON oraz IU skutecznie odwlekane.
Poniżej prezentujemy Państwu oficjalną odpowiedź IU jaką otrzymaliśmy na temat kroków podejmowanych w celu modernizacji PZL W-3 Sokół do wersji W-3 WPW.
 |
| odpowiedź IU z 2021r. |
***
Czarne chmury nad Sokołem "WPW - Wsparcia Pola Walki". Co dalej? - analiza
***
6.07.2020
 |
| PZL W-3WA Sokół n/b. 0520 LGPR - Lotnicza Grupa Poszukiwawczo Ratownicza. Powidz / 33.BLTr 01.06.2016r. |
Chodzi o modernizację śmigłowców PZL W-3 Sokół różnych wersji tj.: (W-3W, W-3A, W-3WA) do wersji jednolitej czyli WPW - Wsparcia Pola Walki, zbliżonej do posiadanych obecnie śmigłowców PZL W-3PL Głuszec w ilości 7 szt.
Opublikowanie ogłoszenia zbiegło się z zamiarem repolonizacji części zakładów P&W zlokalizowanych w Rzeszowie, które są odpowiedzialne za remonty, naprawy, modernizacje oraz produkcję przekładni oraz silników śmigłowców z rodziny W-3.
Przejęcia miała dokonać jedna z Państwowych spółek, chodziło o Polską Grupę Zbrojeniową, dotychczas w tym temacie nadal nie ma oficjalnie żadnych informacji czy pomysł repolonizacji jest nadal aktualny czy też został porzucony.
Modernizacja W-3 oraz utrzymanie ich w linii w dużej mierze zależna jest właśnie od tego czy "Państwo" wykupi choćby część P&W odpowiedzialną za utrzymanie floty W-3.
Dialog techniczny ws. modernizacji śmigłowców rodziny W-3 trwać miał w okresie (październik 2018 do luty 2019) mimo że mamy już koniec czerwca 2020r. nie został on oficjalnie unieważniony przez Inspektorat Uzbrojenia.
WSK PZL Świdnik jako część grupy Leonardo podczas MSPO 2019 informował o propozycji "W-3 Next Generation". Projekt ten zakładał użycie np. systemu awioniki z popularnych śmigłowców AW-139 czy użycia specjalnie zaprojektowanych kompozytowych łopat dla Sokoła.
Co by nie mówić, z pewnością Leonardo jako spółka "matka" chciałoby zarobić na modernizacji W-3 mając różne propozycje dla użytkowników tego śmigłowca, ale zapowiada, że dalsze wsparcie techniczne tych śmigłowców jest nie możliwe. Trudno się dziwić. Państwowe podmioty nie podołały zadaniu, bynajmniej na ten moment by przejąć kontrolę nad produkcją silników i przekładni śmigłowców do W-3.
W związku z tym, że IU nie anulował dotychczas dialogu technicznego w tej sprawie, można jedynie przypuszczać, że podmioty tj.: (ARP, MON, PGZ itp.) nadal prowadzą negocjacje ws. przejęcia praw.
Gdyby się to udało, to otwiera to drogę MON-owi jak i PZL Świdnik do współpracy ws. dalszej eksploatacji i modernizacji tych śmigłowców, a może nawet rozwoju konstrukcji w oparciu o nowoczesną technikę Leonardo.
Przedłużający się okres podjęcia oficjalnej decyzji ws. modernizacji "Sokołów" jest sprawą szczególnie drażliwą nie tylko dla wojskowych pilotów ale także dla pracowników i związkowców włoskiego PZL Świdnik.
Pracownicy i związkowcy obawiają się, że grupa Leonardo wycofa ze świdnickiego zakładu znaczną część produkcji i przeniesie ją do Włoch czy UK by w pierwszej kolejności ratować rynek pracy swojej gospodarki. Nic dziwnego, że martwią się o swoją przyszłość.
W maju także IU ogłosił dialog techniczny ws, pozyskania 32 szt, wielozadaniowego śmigłowca pod kryptonimem "Perkoz". Stało się to nadzieją dla PZL Świdnik, bo gdyby wygrali przetarg to mogłoby oznaczać wynegocjowanie znacznego udziału produkcji tych maszyn w Świdniku. Byłyby to prawdopodobnie AW-139 lub AW-149.
Gdyby jednak okazało się, że przetarg wygrałaby inna firma, a odstąpiono by od modernizacji W-3 to oznaczałoby falę zwolnień w PZL Świdnik.
Opublikowanie ogłoszenia zbiegło się z zamiarem repolonizacji części zakładów P&W zlokalizowanych w Rzeszowie, które są odpowiedzialne za remonty, naprawy, modernizacje oraz produkcję przekładni oraz silników śmigłowców z rodziny W-3.
Przejęcia miała dokonać jedna z Państwowych spółek, chodziło o Polską Grupę Zbrojeniową, dotychczas w tym temacie nadal nie ma oficjalnie żadnych informacji czy pomysł repolonizacji jest nadal aktualny czy też został porzucony.
Modernizacja W-3 oraz utrzymanie ich w linii w dużej mierze zależna jest właśnie od tego czy "Państwo" wykupi choćby część P&W odpowiedzialną za utrzymanie floty W-3.
Dialog techniczny ws. modernizacji śmigłowców rodziny W-3 trwać miał w okresie (październik 2018 do luty 2019) mimo że mamy już koniec czerwca 2020r. nie został on oficjalnie unieważniony przez Inspektorat Uzbrojenia.
WSK PZL Świdnik jako część grupy Leonardo podczas MSPO 2019 informował o propozycji "W-3 Next Generation". Projekt ten zakładał użycie np. systemu awioniki z popularnych śmigłowców AW-139 czy użycia specjalnie zaprojektowanych kompozytowych łopat dla Sokoła.
Co by nie mówić, z pewnością Leonardo jako spółka "matka" chciałoby zarobić na modernizacji W-3 mając różne propozycje dla użytkowników tego śmigłowca, ale zapowiada, że dalsze wsparcie techniczne tych śmigłowców jest nie możliwe. Trudno się dziwić. Państwowe podmioty nie podołały zadaniu, bynajmniej na ten moment by przejąć kontrolę nad produkcją silników i przekładni śmigłowców do W-3.
W związku z tym, że IU nie anulował dotychczas dialogu technicznego w tej sprawie, można jedynie przypuszczać, że podmioty tj.: (ARP, MON, PGZ itp.) nadal prowadzą negocjacje ws. przejęcia praw.
Gdyby się to udało, to otwiera to drogę MON-owi jak i PZL Świdnik do współpracy ws. dalszej eksploatacji i modernizacji tych śmigłowców, a może nawet rozwoju konstrukcji w oparciu o nowoczesną technikę Leonardo.
Przedłużający się okres podjęcia oficjalnej decyzji ws. modernizacji "Sokołów" jest sprawą szczególnie drażliwą nie tylko dla wojskowych pilotów ale także dla pracowników i związkowców włoskiego PZL Świdnik.
Pracownicy i związkowcy obawiają się, że grupa Leonardo wycofa ze świdnickiego zakładu znaczną część produkcji i przeniesie ją do Włoch czy UK by w pierwszej kolejności ratować rynek pracy swojej gospodarki. Nic dziwnego, że martwią się o swoją przyszłość.
 |
| PZL Mi-2URP w 33. BLTr w Powidzu maj 2019r. |
Gdyby jednak okazało się, że przetarg wygrałaby inna firma, a odstąpiono by od modernizacji W-3 to oznaczałoby falę zwolnień w PZL Świdnik.
Niestety, w marcu 2021r. Inspektorat Uzbrojenia poinformował o zawieszeniu programu śmigłowcowego "Perkoz" i do tej pory nie poinformowano opinii publicznej o dalszych planach MON w tym segmencie uzbrojenia wojska polskiego.
PODSUMOWUJĄC:
PODSUMOWUJĄC:
Nie ma na ten moment niczego oficjalnego co miałoby potwierdzić dalsze losy Sokoła. Sam program modernizacji nadal nie został anulowany, wydłużył się bo decyzja miała zapaść już bodajże w styczniu 2020r. Może to oznaczać że jakiś Państwowy podmiot nadal negocjuje z P&W bądź szukają innego rozwiązania. Natomiast obecny Perkoz w takiej ilości nie jest w stanie zastąpić Mi-2 w pełni a co dopiero Sokoła.
Dyskusja na ten temat wzbudza wiele emocji wśród pracowników PZL Świdnik jak i samych pilotów wojskowych.
Podkreślam dwie ważne kwestie.
1. Nikt nadal nie potwierdził oficjalnie przerwania negocjacji ws. wykupu P&W bądź jakiejś jego części.
2. Nikt oficjalnie nie anulował dialogu technicznego ws. modernizacji Sokołów. To że nie jest on ujęty w PMT (Program Modernizacji Technicznej) nic nie znaczy.
Sytuacja mówiąc delikatnie jest "trudna".
Odstąpienie od modernizacji Sokoła oraz brak dalszego wsparcia w jego eksploatacji przysporzy armii (i nie tylko) spore problemy. W celu utrzymania jak najdłużej
i tak malejącej i starzejącej się już floty Sokoły będą "kanibalizowane". Czyli części z wycofywanych egzemplarzy będą adaptowane do tych jeszcze latających. Oznacza to utratę dużej ilości sprawnych śmigłowców wielozadaniowych w przeciągu kilku najbliższych lat bez większych perspektyw na ich zastąpienie.
Systematycznie są wycofywane śmigłowce PZL Mi-2, co w połączeniu z wycofywaniem Sokołów mogłoby oznaczać utratę około 80 śmigłowców w ciągu najbliższych 5-8 lat.
Zakończenie wsparcia technicznego śmigłowców Sokół to nie tylko problem dla Wojska Polskiego.
4 śmigłowce z rodziny W-3 latają także w resorcie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.
Służby podległe resortowi posiadają kolejno: (1 szt. W-3AM Anakonda używana przez Straż Graniczną, 1 szt. W-3A Sokół używany przez Tatrzańskie Pogotowie Ratunkowe oraz 3 szt. W-3/W-3A znajdujące się na stanie Lotnictwa Policji [w tym jeden wycofany jako magazyn części zamiennych])
 |
| 2.1 PZL W-3AM Anakonda I Wydział Lotniczy Straży Granicznej w Gdańsku. |
Dzięki środkom przydzielonym Policji oraz Straży Granicznej służby te sukcesywnie prowadzą remonty i modernizację śmigłowców typu Sokół i Anakonda.
W drodze przetargów dokonano modernizację Systemu Obserwacji Lotniczej (SOL), przy okazji dokonując remontu napędu śmigłowca, cała operacja trwała około półtorej roku i odbywało się m in. w jednym z wydziałów lotniczych SG w Huwnikach.
 |
| 4.1 PZL W-3A śmigłowiec ratowniczy Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego |
25-letni Sokół TOPR...
Remont główny przeszedł także śmigłowiec Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego.
Maszyna została wyposażona w nowe łopaty wirnika nośnego, zostały wykonane naprawy główne przekładni, sprawdzono cały układ hydrauliczny. - możemy przeczytać pod jednym z filmów kanału Youtubowego o nazwie: Lublin Spotters.
Jeśli nic się nie zmieni to Sokół powinien latać jeszcze co najmniej do 2025r.
W trakcie trwającego około dwóch lat remontu, czerwonego Sokoła TOPR zastępowały Sokoły policyjne oddelegowane do zadań ratowniczo-poszukiwawczych
z zasobów Komendy Głównej Policji.
Tak więc proporcjonalnie do swoich "resortowych" specjalizacji oraz o wiele niższego budżetu niż MON, służby MSWiA na najbliższych kilka a może nawet kilkanaście lat zabezpieczyły przyszłość swoich śmigłowców z rodziny W-3 mimo mniejszego budżetu i wydatków związanych z pozyskaniem 10-ciu nowych statków powietrznych oraz modernizacją obecnie posiadanych.
 |
| 5.1 PZL W-3 Sokół n/b. 315 Początkowo służył Państwowej Straży Pożarnej w ramach działalności 103. Pułku Lotniczego Nadwiślańskich Jednostek Wojskowych. W 2002r. aż do 2018r. |
Po kilku latach w związku z pożarem w BPN który dał się we znaki służbom w kwietniu br. pojawiła się ze strony związków zawodowych PZL Świdnik koncepcja zakupu (sprzedaży dla...) przez Państwową Straż Pożarną trzech ratowniczo-gaśniczych śmigłowców Sokół wystosowano podobno nawet w tej sprawie list
do Premiera Mateusza Morawieckiego.
Treść listu poszerzono dodatkowo o ofertę sprzedaży Sokołów także dla TOPR i GOPR.
Dziwne jest, że nie poszerzono propozycji o sprzedaż kolejnych Sokołów dla Policji i Straży Granicznej także w wersji "Anakonda" co przy jednym zamówieniu złożonym przez MSWiA mogłoby zmniejszyć koszty zakupu.
Sam pomysł nie jest zły, gdyby tylko udało się repolonizować zakłady P&W, albo przynajmniej ich część odpowiedzialną za utrzymanie i produkcję śmigłowców W-3.
#PZLSokół #Sokół #PZLŚwidnik #PZLW3 #PZLGłuszec #Głuszec #PZLAnakonda #LotnictwoStrażyGranicznej #LotnictwoPolicji #LSG #IU #InspektoratUzbrojenia #MON #MinisterstwoSprawWewnętrznych #MON #MinisterstwoObronyNarodowej #WojskoPolskie #armia #lotnictwo #Leonardo #Perkoz #AU #AgencjaUzbrojenia
--------------------------------------------------------------------------------------------------
Zdjęcia podglądowe:
- 1.1, 1.2 - https://www.youtube.com/watch?v=fUva5VgWlsY
- 2.1 - https://www.youtube.com/watch?v=O32e7O7dexs (screen z filmu)
- 3.1 - własne
- 3.1 - własne
- 4.1 - https://www.youtube.com/watch?v=STKBsIRhaDM
- 5.1 - pocztówka WSK PZL Świdnik S.A.
- https://www.facebook.com/IzbaTradycjiPozarniczej/photos/pcb.2287838474607583/2287806701277427/
---------------------------------------------------------------------------------------------------
Źródła informacji:
- https://twitter.com/Defence24pl/status/1661633081197961216?ref_src=twsrc%5Etfw%7Ctwcamp%5Etweetembed%7Ctwterm%5E1661635876508647427%7Ctwgr%5Eef45f88622889a4d57f9afb06727d3dfd4bb9b5b%7Ctwcon%5Es3_&ref_url=https%3A%2F%2Fdefence24.pl%2Fsily-zbrojne%2Fdefence24-day-nowe-smiglowce-dla-kawalerii-powietrznej
- https://defence24.pl/sily-zbrojne/modernizacja-f-16-przyspiesza-na-defence24-day-o-przyszlosci-polskiego-lotnictwa?fbclid=IwAR3YEx3xArOE4C_kaseKvTMVO6aBXthKcO7Yl5NYX-2nhDUmM-aboLumBn8
- tekst i opracowanie własne,
- https://www.youtube.com/watch?v=P9NuAD1Rd8Y
- http://www.iu.wp.mil.pl/userfiles/file/Dialog%20Techniczny%202018%20-%202/FILE0001.tif (IU - dialog techniczny na WPW)
